Öğrenmeyi öğrenmek.Kolay öğrenme yolları

1. Giriş
Yirmi birinci yüzyıla girerken içinde bulunduğumuz çağın en ayırıcı özelliği "bilgi
çağı" olmasıdır. Bilgi çağı, bilginin yoğunlaştığı, bilim ve teknolojinin hızlı değişim
gösterdiği bir dönemdir. Bu değişimler doğrultusunda toplumlar ve onları oluşturan
bireyler de değişme gereksinmesiyle karşı karşıya gelmişlerdir. Başka bir deyişle,
toplumlar "bilgi toplumu" olma sürecine girmişlerdir. Bireylerin hem bu sürece
uyum gösterebilmeleri hem de bu süreci geliştirebilmeleri için öncekilerden farklı
kimi niteliklere sahip olmaları gereklidir. Bu niteliklerin başlıcalarını şöyle sıralayabiliriz:
• Düşünme yollarını bilip uygulayabilme
• Sorun çözebilme
• Araştırma yapabilme
• Bilgiyi yaratıcı biçimde kullanabilme
• Bilgi ve teknoloji üretebilme
Kısaca belirtirsek, bilgi çağında yaşayan bireylerin, bilgiye erişme yollarını bilmeleri,
ulaştıkları bilgileri kullanabilmeleri ve yeni bilgiler üretebilmeleri gereklidir. Bireylerin
bu niteliklere sahip olmalarının en etkili yolu, onların nasıl öğreneceklerini
öğrenmeleri, daha kalıplaşmış bir deyişle "öğrenmeyi öğrenme"leri ile olanaklıdır.
Bireylerin "öğrenmeyi öğrenme"lerini sağlamak için, ilköğretimden yükseköğretimin
sonuna dek uygulanan tüm eğitim programlarında, öğretim yaklaşım, yöntem,
araç ve gereçlerinde değişikliklere gitmek gereklidir. Bunda da en önemli görev öğretmene
düşmektedir. Çünkü öğretmen, bireylere, öğrencilere öğrenmeyi öğretecek
temel kaynak, temel kılavuzdur.
Peki, "öğrenmeyi öğretme" tam olarak nedir? Neleri kapsamaktadır? Öğretmenler
öğrencilere öğrenmeyi öğretmede hangi yollardan yararlanabilirler? Bu ünitede bu
soruları yanıtlamaya çalışacağız.
2. Öğrenmeyi Öğretmenin Kapsamı
Öğrenmede temel olan öğrencinin etkin olmasıdır. Öğrenmenin etkili biçimde gerçekleşebilmesi
için öğrencilerin yalnızca öğretmenin anlattıklarını dinlemeleri,
yaptıklarını gözlemeleri, sunduğu sınırlı bilgileri tekrar etmeleri ya da tümüyle
onun yönergeleriyle hareket etmeleri yeterli değildir. Başka bir deyişle, öğrenciler,
öğretme-öğrenme sürecinde yalnız öğretmenin etkin olmasıyla etkili öğrenmeyi
gerçekleştiremezler.
Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E 149
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
Etkili öğrenme için öğrencilerin ne yapmaları gereklidir?
Etkili öğrenme için öğrencilerin öğretme-öğrenme sürecinde şu temel etkinliklerde
bulunmalarına gerek vardır:
• Öğretmeni dinlerken dikkatlerini toplama
• Dinledikleri ya da okudukları üzerinde düşünme
• Anlamadıklarını sorma
• Tekrar etme
• Yeni bilgilerle önceden öğrendikleri bilgileri ilişkilendirme
Öğrencilerin, bunların dışında, doğru bilgi kaynaklarına ulaşmaları, edindikleri
bilgileri kullanmaları ve yaptıkları öğrenme etkinliklerinden tat almaları öğrenme
açısından önem taşır. Kısacası, öğrenme sırasında öğrencilerin edilgin değil, etkin
olmaları gereklidir.
Öğrenciler, saydığımız bu etkinlikleri gerçekte öğrenerek yapabilirler. Bu konuda
da öğrencilere en iyi yardımı, en etkili kılavuzluğu öğretmen sağlayabilir. Buna göre,
öğrenim görmek üzere okula gelen öğrencilerin iki temel gereksinmeleri vardır.
Bu gereksinmelerden birisi, öğrenme ürünleriyle, yani kazanmaları gereken bilgiler,
beceriler ve tutumlarla ilgilidir. Ötekisi ise, öğrenme süreciyle, yani nasıl öğrenebilecekleriyle
ilgilidir. İkinci gereksinme birincisini etkileme gücüne sahiptir. Bu
bakımdan, okullarda, öğretmenlerin derslerde öğrencilerin her iki temel gereksinmesini
de karşılayacak nitelikte bir öğretime yer vermeleri gereklidir. Daha açık bir
deyişle, öğretmenler derslerinde öğrencilere hem ders konularını hem de nasıl öğreneceklerini
öğrenmelerini sağlayacak bir öğretim uygulamalıdırlar.
Okullardaki öğrencilerin yukarıda belirttiğimiz iki temel gereksinmesinden ikincisi
olan "öğrenmeyi öğrenme", büyük ölçüde öğretmenin “öğrenmeyi öğretme” etkinliklerinin
sonunda sağlanabilir. Öğrencilerin öğrenmeyi öğrenebilmeleri için
öncelikle kendilerini öğrenme özellikleri bakımından tanımaları gereklidir. Örneğin,
serin mi yoksa sıcak bir ortamda mı daha iyi öğrenebiliyorlar? Kendi başlarına
mı yoksa birisiyle çalışarak mı öğrenmeyi tercih ediyorlar? Bunların yanısıra, öğrencilerin
öğrenmede yararlanabilecekleri çeşitli teknikleri de bilmeleri ve kullanabilmeleri
gereklidir. Örneğin, öğrenmeyi sağlayıcı hangi teknikler vardır? Bunları ne
tür öğrenmelerde ve nasıl kullanabilirler? Kısacası, öğrenciler hem kendi öğrenme
özelliklerini tanıyarak hem de öğrenmede yararlanılan teknikleri bilip kullanarak
öğrenmeyi öğrenebilirler ve etkili öğrenmeyi gerçekleştirebilirler. Buradan öğrencilerin
öğrenme özelliklerine “öğrenme stilleri”, öğrenmede yararlanılan tekniklere
de “öğrenme stratejileri” adlarını veriyoruz. İşte, “öğrenmeyi öğretme” bu iki ana
konuyla ilgili bilgi ve becereleri kapsar.
Şimdi bunları ayrı ayrı ele alarak inceleyelim.
Etkili öğrenme: Öğrenme
sürecini bilinçli olarak ve
öğrenmeyi sağlayıcı yollarla
gerçekleştirme.
Öğrenmeyi öğrenme: Bireyin
kendi öğrenme özelliklerini
tanıması, öğrenmede
yararlanılan stratejileri
bilmesi, seçmesi ve
kullanabilmesi.
Öğrenmeyi öğretme: Bireyin
öğrenmeyi öğrenmesini
sağlama.
150 Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E
?
A Ç I K Ö Ğ R E T İ M F A K Ü L T E S İ
3.Öğrenme Stilleri
Öğrenme stili, en genel anlamıyla, bireyin öğrenmeye yönelik eğilimlerini ya da tercihlerini
gösteren özelliklerdir. Bu özellikler bireyin ya da öğrencinin öğrenmeyi nasıl
algıladığını, çevresiyle nasıl etkileşimde bulunduğunu ve çevresindeki öğelere
nasıl tepkide bulunduğunu gösterir. Öğrenci, bu özellikleri belli bir tutarlılık ve süreklilik
içinde yerine getirir.
Öğrenme stilleri öğrenciden öğrenciye farklılık gösterir mi? Yoksa her öğrencinin
öğrenme stili aynı mıdır?
Öğrenme stilleri bireylere özgüdür. Daha açık bir deyişle, her öğrencinin öğrenme
stili bir başka öğrencinin öğrenme stilinden farklıdır. Dahası, öğrenme stilleri genellikle
yaşa, cinsiyete, kültüre ve başarı düzeyine göre bile değişiklik gösterir. Gerçekte,
bir öğrencinin öğrenme sitili onun kişilik özellikleriyle benzerlik ya da uyuşum
içindedir. Örneğin, günlük yaşamında yavaş ve düşünerek hareket eden bir öğrenci
öğrenirken de aynı biçimde davranır. Buna karşılık, atılgan, düşünmeden hareket
eden ve karar veren bir kişilik yapısına sahip olan bir öğrenci, öğrenmede de uygun
olup olmadığı konusunda emin olmaksızın rasgele bir yaklaşım izler. Başka bir deyişle,
düşününerek hareket eden bir öğrencinin sistemli bir öğrenme stiline, atılgan
bir öğrencinin ise sezgiye dayalı bir öğrenme stiline sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Bireylerin öğrenme stilleri tüm çevrelerini içselleştirmeleri sonunda oluşur. İçselleştirme
yalnız bilişsel bir etkinlik değildir. İçselleştirmenin fiziksel ve duyuşsal
yönleri de vardır. Bu nedenle, öğrenme stilleri, fiziksel, duyuşsal ve bilişsel etkinliklerin
birleşmesiyle öğrencilerde oluşur.
Öğrenme stillerine bugüne dek değişik biçimlerde yaklaşılmıştır. Bu yaklaşımlarda
bireylerin öğrenmelerine ilişkin değişik özellikler temel alınmıştır. Dunn ve
Dunn’ın ele aldıkları biçimiyle, öğrenme stillerini dört alanda toplayabiliriz. Bunlar,
çevresel koşullar, duyuşsal özellikler, sosyal tercihler ve fiziksel özelliklerdir.
3.1. Çevresel Koşullar
Çevresel koşullar, öğrenmenin gerçekleşmesi için seçilen ortamın ses, ısı ve ışık durumları
ve düzeni ile ilgili koşullardır. Öğrencilerin bunlarla ilgili tercihleri farklılık
gösterir. Örneğin, kimi öğrenciler sessiz bir çalışma ortamını tercih ederlerken kimileri
sesten etkilenmezler, dahası müzik eşliğinde çalışmayı tercih ederler. Kimi öğrencilerin
çalışacakları ortamın çok aydınlık olmasını istemelerine karşılık kimileri
daha loş bir ortamda daha iyi çalışabilirler. Kimi öğrenciler çalışma ortamlarının serin,
kimileri ise sıcak olmasından hoşlanırlar. Kimi öğrenciler ancak her şeyin yerli
yerinde olduğu düzenli bir ortamda çalışabilirlerken kimileri de düzensiz bir çalışma
ortamını tercih ederler.
Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E 151
?
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
3.2. Duyuşsal Özellikler
Duyuşsal özellikler, öğrencilerin öğrenmeye güdülenme, çalışmada süreklilik, öğrenme
sorumluluğu ve öğrenmede yapılanmışlık gibi özellikleriyle ilgilidir. Örneğin,
kimi öğrencilerin öğrenmeleri için içten güdülenme önem taşırken kimi öğrenciler
buna gereksinme duymayabilirler. Kimi öğrenciler sürekli ve düzenli bir çalışma
ile başarılı olurlarken kimileri böyle düzenli bir çalışma biçiminden uzak olabilirler.
Bu öğrenciler ancak zorunlu oldukları durumlarda, örneğin sınav zamanlarında
yoğun biçimde çalışarak başarı sağlamaya çabalarlar. Kimi öğrencilerin öğrenme
sorumluluğu duymalarına karşılık kimileri böyle bir duygu taşımazlar, öğrenme
konusunda umursamaz olabilirler. Öte yandan, kimi öğrenciler yapılanmış
bir öğrenme biçiminden hoşlanırlar. Bu öğrenciler, öğretmenlerinin koyduğu ilke
ve kurallara sıkı bir bağlılık içinde çalışırlar, ödevlerini zamanında ve istendiği biçimde
yaparlarlar. Oysa, kimi öğrenciler ilke ve kurallardan hoşlanmazlar. Bunlara
bağlı kalarak çalışmaktan büyük bir sıkıntı duyarlar.
3.3. Sosyal Tercihler
Sosyal tercihler, öğrencilerin nasıl bir sosyal ortamda öğrenmek istemeleriyle ilgilidir.
Bu bağlamda, kimi öğrenciler kendi başlarına, kimileri de arkadaşlarıyla birlikte
çalışarak öğrenmeyi tercih ederler. Arkadaşlarıyla birlikte öğrenmeyi tercih eden
öğrencilerin kimileri bir arkadaşlarıyla, kimileri de birkaç kişiden oluşan bir arkadaş
grubuyla çalışmayı daha etkili bulurlar. Öte yadan, kimi öğrenciler de yetişkinlerle
birlikte çalışmaktan hoşlanırlar ve bundan daha çok yarar sağlarlar.
3.4. Fiziksel Özellikler
Fiziksel özellikler, öğrencilerin öğrenme için duyu organı ve zaman dilimi seçme,
öğrenme sırasında yiyeceğe ve harekete gereksinme duyup duymama ile ilgili özelliklerdir.
Öğrenciler öğrenme amacıyla duyu organlarını seçmede farklılıklar gösterirler.
Örneğin, öğrenmede kimi öğrenciler daha çok görme duyularını kullanırlarken
kimileri çoğunlukla işitme ya da dokunma duyularını işe koşabilirler. Öte yandan,
kimi öğrenciler öğrenme sırasında bir şeyler yeme ve içme gereksinmesi duyarlarken
kimileri yeme-içmeyi çalışmaya engel olarak görürler. Çalışırken hareketli
olma kimi öğrenciler için önem taşırken kimileri için gerek duyulmayan bir özelliktir.
Bunların yanısıra, öğrenciler öğrenmek için seçtikleri zaman dilimi bakımından
da farklılık gösterirler. Kimi öğrenciler sabahları erken saatlerde, kimileri öğleye
doğru , kimileri öğleden sonraları, kimileri de gece saatlerinde çalışmayı tercih ederler.
Okulda öğrencilerin öğrenme stilleri nasıl belirlenebilir? Öğrenmelerinde onların
öğrenme stili bilgilerinden nasıl yararlanılabilir?
152 Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E
?
Okulda öğrenme stilleriyle ilgili olarak yapılması gereken, öncelikle öğrencilerin
öğrenme stilleri ile ilgili bilgilerin toplanmasıdır. Bunun için yukarıda açıkladığımız
dört alanla ilgili özellikleri kapsayan bir kontrol listesi hazırlanabilir. Daha sonra
da bu kontrol listesi kullanılarak her bir öğrencinin “öğrenme stili yapısı" çıkarılabilir.
Toplanan bu bilgilerden öğrencilerin öğrenmeleri amacına dönük olarak hem
öğrenciler hem de öğretmenler yararlanabilirler. Öncelikle öğrenciler kendi öğrenme
stillerini tanırlar. Ders çalışma ve öğrenme etkinliklerini bunlara göre düzenleyip
gerçekleştirebilirler. Öte yandan, öğretmenler de öğrencilerinin gerek sınıfiçi
gerekse sınıfdışı öğrenme etkinliklerini öğrencilerinin öğrenme stillerine göre düzenleyebilirler.
Öğretmenler, öğretimi planlamada, eğitim ortamlarını düzenlemede,
eğitim araçlarını seçmede, çalışma kümelerini oluşturmada, çalışma önerileri
sunmada öğrencilerinin öğrenme stillerini göz önünde bulundurabilirler. Böylece,
öğrencilerin öğrenmeleri kolaylaştırılabilir ve artırılabilir.
Aşağıda bir bölümü verilene benzer bir kontrol listesi hazırlayıp kullanarak sınıfınızdaki
öğrencilerin öğrenme stillerini belirleyiniz.
4. Öğrenme Stratejileri
Öğrenme stratejisi, bireyin kendi kendine öğrenmesini kolaylaştıran tekniklerin
her biridir. Bu teknikler, öğrenen birey tarafından öğrenme sırasında bilgi işleme sürecini
etkilemesi için kullanılan davranış ve düşünceleri kapsar. Öğrenme stratejileri
ile öğrencinin kendini güdülemesi, yani bilgilerini seçmede, edinmede, düzenlemede
ya da bütünleştirmede etkili yollar izlemesini sağlamak amaçlanır. Bu stratejiler,
basılı gereçte önemli düşüncelerin altını çizmeden bir metnin anaçizgilerini çıkarmaya
dek çeşitlilik gösterir.
Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E 153
Çevresel Koşullar
Ders çalışmak için sessiz Çalışırken sesten, gürültüden
bir ortamı tercih ederim. etkilenmem.
Çalıştığım ortamın aydınlık Loş bir ışık altında daha rahat
olmasını isterim. çalışırım.
Sıcak bir ortamda çalışmak- Çalışmak için serin bir ortamı
tan çok hoşlanırım. tercih ederim.
Duyuşsal Özellikler
Dersle ilgili yaptıklarımı Derste yaptıklarımı başkabaşkalarının
övmesinden larının beğenmesine gerek
çok hoşlanırım. yok. Kendimin beğenmesi
yeterlidir.
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
Öğrenme stratejileri, bilginin edinilmesine ve kullanılmasına dönük zihinsel etkinliklerin
bilişsel stratejilerle gerçekleştirilmesi nedeniyle, hem “bilişsel stratejiler”
içinde hem de bilişsel stratejilerle eş anlamlı olarak kullanılır. Bunun yanısıra, öğrenme
stratejileri öğrencilerin kendi kendine öğrenmelerini sağlamaya dönük etkinlikleri
kapsamasından dolayı da “öğrenci stratejileri” olarak adlandırılır. Ne ad
alırlarsa alsınlar, öğrenme stratejileri öğrencilerin öğrenmelerini yalnız bilişsel yönden
değil, duyuşsal yönden de etkileme amacını taşır.
Öğrenme stratejilerinin temel işlevi, öğrencilerin öğrenmelerini denetlemelerini ve
yönlendirmelerini sağlamaktır. Öğrenciler, her öğrenme konusu ya da durumu için
farklı öğrenme stratejileri kullanabilirler. Bu da öğrenme stratejilerinin çeşitlendirilebilir
ve gerektiğinde değiştirilebilir nitelikte olduklarını gösterir. Değişik öğrenme
stratejilerini kullanabilen ve yeni öğrenme stratejileri geliştirebilen öğrencilerin,
kendi kendilerine ve etkili öğrenmeyi gerçekleştirebildiklerini söyleyebiliriz.
Öğrenme stratejileri, öğrenme stilleriyle ilgili olduğu gibi, değişik biçimlerde sınıflandırılıp
incelenmiştir. Biz anlamayı kolaylaştırmak için bunları beş grupta toplayabiliriz:
Yineleme stratejileri, anlamlandırma stratejileri, örgütleme stratejileri, anlamayı
izleme stratejileri ve duyuşsal stratejiler.
Şimdi bunları birer birer ele alalım.
4.1. Yineleme Stratejileri
Yineleme stratejileri, öğrencilerin bilgiyi seçmelerini ve edinmelerini sağlayan stratejilerdir.
Bu stratejilerde temel etkinlik zihinsel yinelemedir. Olduğu gibi hatırlanması
istenen bilgilerin öğrenilmesinde bu stratejiler etkilidir.
Yineleme stratejileri genellikle temel öğrenmeler için kullanılır. Örneğin, Akdeniz
Bölgesinde yetişen tarım ürünlerinin neler olduğunu öğrenmek isteyen bir öğrenci,
ürünlerin adlarını yineleyerek bunları ezbere sayabilir duruma gelir. Bir öğrenci, İngilizce
sözcüklerin söyleyişlerini ya da yazılışlarını, Avrupa ülkelerinin başkentlerinin
adlarını, bilgisayarda kopyalama işlemini, bir şiiri öğrenmek için yineleme stratejilerini
kullanır.
Öğrenciler ilköğretim okullarında temel öğrenmelere dönük yineleme stratejilerini
ana sınıfında öğrenmeye başlarlar. Öğrenciler bu stratejileri 6-7 yaşlarında ancak
kendilerine açık olarak öğretildiğinde ve söylendiğinde kullanırlar. 11-12 yaşlarından
itibaren ise, öğrenciler bu stratejileri kendiliklerinden kullanma eğilimi gösterirler.
Karmaşık öğrenmeler için farklı yineleme stratejileri kullanılır. Öğrenilecek gerecin
bir metin olması durumunda, öğrenciler başlıca şu yineleme stratejilerinden yararlanabilirler:
154 Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E
A Ç I K Ö Ğ R E T İ M F A K Ü L T E S İ
• Sesli okuma: Metni sesli olarak birkaç kez yineleme.
• Değiştirmeden yazma: Metni okuduktan sonra gerek duyulan bölümleri
bir-kaç kez olduğu gibi yazma.
• Aynı sözcüklerle not alma: Metnin kimi yerlerini aynı sözcükleri kullanarak
kısa kısa yazma.
• Satıraltı çizme: Metindeki önemli sözcük, sözcük öbeği ve cümlelerin altlarını
çizme.
Bu stratejilerin uygulanmasında öğrenciler, yinelemeyi öğrenme sırasında etkin
olarak söyleme, yazma ya da çalışılan gerecin kimi bölümlerini gösterme biçiminde
yaparlar. Başka bir deyişle, öğrenciler böyle bir öğrenmede etkindirler. Bu da öğrencilerin
ezberlemelerini ya da öğrenmelerini, bunun sonucu olarak da öğrendiklerini
hatırlamalarını kolaylaştırır.
Yineleme stratejileri öğrencilerin iki temel öğrenme özelliğini kazanmalarında etkilidir.
Bu özellikler seçme ve edinmedir. Seçme özelliği ile öğrenciler öğrenme gerecindeki
önemli öğeleri dikkat ederek seçebilirler. Edinme özelliği ile de, öğrenciler
yeterince yineleme yaparak o öğeleri ezberleyebilirler, kazanabilirler. Ancak, bu tür
öğrenmelerde yeni bilgilerle önceden öğrenilmiş bilgiler arasında ilişki kurma söz
konusu olmadığından, bu stratejilerle kalıcı öğrenmeler sağlamak güçtür. Yineleme
stratejileri, en çok, öğrenilecek gerecin daha ileri çalışmalar için kısa süreli belleğe
geçmesini sağlar.
Temel öğrenme ile karmaşık öğrenme arasındaki farkı belirterek her biri için
kullanılan yineleme stratejilerini yazınız.
4.2. Anlamlandırma Stratejileri
Anlamlandırma stratejileri, bilgi birimleri arasında ilişki kurarak anlamlı öğrenmeyi
sağlayan stratejilerdir. öğrenciler, bu stratejilerle, öğrenmeyi amaçladıkları yeni
bilgiyi, daha önce öğrendikleri ve uzun süreli belleklerinde var olan bilgilerle bütünleştirerek,
ona anlam yükleyerek öğrenirler. Bu ilişkilendirmeyi yaparlarken,
öğrenciler anlamlandırmayı sağlayan zihinsel imgeler ya da sözel yapılar, cümleler
kullanırlar.
Temel öğrenmelerde öğrencilerin yararlanabilecekleri çeşitli anlamlandırma stratejileri
vardır. Bunlardan “zihinsel imge oluşturma” ile “cümlede kullanma ”en
yaygın stratejiler arasındadır.
• Zihinsel imge oluşturma: Bu stratejiden, özellikle çiftli çağrışım öğrenmesi,
sıralı liste öğrenme ve serbest hatırlamalı liste öğrenme durumlarında yararla-
Kısa süreli bellek: Duyusal
kayıta gelen bilgilerin
davranışa dönüşmesini ya
da uzun süreli belleğe aktarılmasını
sağlayan bellek,
çalışan ya da işleyen
bellek.
Uzun süreli bellek: Kısa
süreli bellekten gelen bilgilerin
depolandığı yer.
Liste öğrenme: Dizi olarak
verilen sözcük, sayı, resim
gibi öğeleri sırasıyla ya da
sıra gözetmeksizin öğrenme.
Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E 155
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
nılır. Örneğin, çiftli çağrışım öğrenmesinde, “kitap-çocuk” biçimindeki bir sözcük
çiftini hatırlamayı amaçlayan bir öğrenci, zihninde kitap okuyan bir çocuk
canlandırabilir. Böylece, öğrenci bu sözcük çiftini daha kolay hatırlayabilir ve
öğrenebilir.
• Cümlede kullanma : Bu strateji, anahtar sözcük yöntemi ile birlikte yabancı
dilde sözcük öğrenmede, çeşitli konularla ilgili kavram ve olguların öğrenilmesinde
kullanılır. Örneğin, İngilizcedeki “car” (otomobil) sözcüğünü öğrenmek
isteyen bir öğrenci, Türkçede ses benzerliği olan “kar” sözcüğünü anahtar sözcük
olarak alıp bunları bir cümlede, söz gelimi “Karlı havada otomobil kullanmam.”
cümlesi içinde kullanabilir. Öğrenci, “kar” sözcüğü “otomobil” sözcüğünü
çağrıştırdığı için, daha sonra “kar” sözcüğünü duyduğu zaman “otomobil”
sözcüğünü hatırlayabilir.
İlköğretim okullarında öğrenciler, ana sınıfı ile ilk üç sınıfta kendileri zihinsel
imge oluşturamazlar, yalnız öğretmenin önerdiği imgeleri kullanabilirler.
Buna karşılık, daha üst sınıflarda öğrenciler kendileri zihinsel imge üretip kullanabilirler.
Metinden öğrenme ya da karmaşık öğrenme durumlarında da öğrenciler tarafından
çeşitli anlamlandırma stratejileri etkili olarak kullanılabilir. Bu stratejilerin
başlıcalarını şöyle açıklayabiliriz:
• Başka sözcüklerle anlatma: Metnin öğrencinin kendi sözcükleri ile ya da
metindekinden farklı sözcüklerle anlatılması.
• Özetleme: Metnin, anaçizgileriyle anlatılması.
Özetlemede öğrenci, metindeki ana düşünceyi belirler, önemli düşüncelerle
ayrıntıları ayırt eder, düşünceler arasında ilişkiler kurar ve onları kendi cümleleriyle
anlatarak bütünleştirir.
• Benzetim yaratma: Öğrenilecek bilginin önceden kazanılmış bilgilerle yapay
benzerliklerinin kurulması.
Öğrenci, kendisi benzetimler yaratarak ya da öğretmenin yarattığı benzetimleri
kullanarak yeni bilgiyi anlamlı duruma getirir ve öğrenir. Örneğin, öğrenci
insan zihninin işleyişini bilgisayarın işleyişine benzeterek öğrenebilir.
• Üretici not alma: Metnin ana noktalarını bölümler arasındaki ilişkileri açıklayarak,
bilgileri daha anlamlı ve kullanışlı biçime dönüştürerek yazma.
• Soru yanıtlama: Metnin ana noktalarıyla ilgili öğrencinin kendisinin oluşturduğu
ya da öğretmenin verdiği soruların karşılıklarını bulma.
Anlamlandırma stratejilerinin temel işlevi, öğrencilerin öğrenilecek bilgi ile önceden
öğrendikleri bilgileri ilişkilendirmelerini, bütünleştirmelerini sağlamaktır. Bu
stratejilerin öğrenciler tarafından uygulanması bir ölçüde güç ve zaman alıcıdır. Bu-
156 Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E
Benzetim: İki ya da daha
çok öğe arasında kurulan,
anlamayı kolaylaştırıcı
benzerlik.
A Ç I K Ö Ğ R E T İ M F A K Ü L T E S İ
na karşılık, bu stratejileri öğrenip gerektiği biçimde uygulayabilen öğrenciler öğrenmelerinde
kalıcılığı elde edebilirler.
Yukarıda sözü edilen anlamlandırma stratejilerinden özetleme, benzetim yaratma
ve üretici not alma ile ilgili ayrıntılı bilgi toplayınız.
4.3. Örgütleme Stratejileri
Örgütleme stratejileri, öğrenilecek bilgilerin yeniden düzenlenip yapılandırılarak
öğrenilmesini sağlayan stratejilerdir. Anlamlandırma stratejilerinde olduğu gibi,
bu stratejilerle öğrenmede de bilgileri anlamlandırmaya önem verilir. Bu nedenle,
örgütleme stratejileri anlamlandırma stratejileriyle birlikte kullanılır.
Temel öğrenmeler için kullanılan en yaygın örgütleme stratejisi kümelendirmedir.
Kümelendirme, öğrenilmesi ya da hatırlanması amaçlanan bilgi birimlerinin ortak
özellikleri göz önünde bulundurularak gruplara ayrılmasıdır. Bu strateji, özellikle
liste öğrenmeleri için etkilidir. Örneğin, bir öğrenci taşıtların adlarını içeren bir
listeyi ezberlemek istediğinde listede yer alan taşıtların adlarını “kara taşıtları”,
“deniz taşıtları” ve “hava taşıtları” biçiminde gruplandırarak örgütleyebilir. Böylece
taşıt adlarını daha kolay ve eksiksiz hatırlayabilir.
Öğrenciler, genel olarak, öğretilmeleri durumunda örgütleme stratejilerini dokuz
yaşından başlayarak kullanabilirler. Öğrencilerin bu stratejileri kendiliklerinden
kullanmaları, ancak 10-11 yaşlarında iken olur. Buradan, öğrencilerin örgütleme
stratejilerinden yaşları büyüdükçe, dahası genel yetenek düzeyleri yükseldikçe daha
çok yararlandıkları sonucuna ulaşabiliriz.
Örgütleme stratejileri, karmaşık öğrenmeler için de etkili olarak kullanılabilen stratejilerdir.
Bunlar özellikle ilköğretimin ikinci basamağında ve sonrasındaki eğitim
basamaklarında öğrenim gören öğrenciler için önem taşır. Çünkü bu basamaklarda
öğrenciler, öğrenmelerini büyük ölçüde metinlerin oluşturduğu ders kitapları ile
öteki basılı gereçlerden gerçekleştirirler. Öğrenciler, öğrenmek için okudukları metinlerdeki
ana düşüncelerle onları destekleyen ayrıntıları birbirleriyle ilişkilendirmede
örgütleme stratejilerini işe koşarlar.
Karmaşık öğrenmelerde kullanılan başlıca örgütleme stratejileri, “anaçizgileri çıkarma”,
“bilgi şeması oluşturma” ve “çizelgeleştirme”dir. Bunları kısaca şöyle açıklayabiliriz:
• Anaçizgileri çıkarma: Metnin ana ve yardımcı düşüncelerini sözcük ve sözcük
öbekleri biçiminde belirleme.
Öğrenci, bir öğrenme konusu ya da ünitesinin ana ve alt başlıklarını çıkararak
bunlar arasındaki ilişkileri kurabilir. Ayrıca, öğrenci metindeki önemli yapılara
göre metindeki düşünceleri öğrenebilir. Örneğin, fen bilimleri kitaplaÖ
Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E 157
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
rındaki metinleri genelleme, olguları listeleme, sürecin aşamalarını betimleme,
sınıflandırma ve karşılaştırma biçiminde belirlenmiş önemli yapıları temel alarak
öğrenebilir.
• Bilgi şeması oluşturma: Metindeki ana düşüncelerle yardımcı düşüncelerin
ilişkilerini nedensel ya da aşamalı yapılı bir şekille gösterme.
Öğrenci şekilde ana düşünceyi başa ya da ortaya alarak yardımcı düşünceleri
ona oklarla ya da çizgilerle bağlar.
• Çizelgeleştirme: Metindeki bilgileri çizelge biçiminde düzenleme.
Öğrenci dikey ve yatay bölmelere sahip bir çizelge yaparak bilgileri gruplandırıp
ilişkilendirebilir.
Bu ünitedeki “Öğrenme Stratejileri” bölümünü örgütleme stratejilerinin her birini
kullanarak öğrenme etkinliklerinde bulununuz.
Örgütleme stratejileri, gerçekte iki temel amaca ulaşılmasına katkı sağlar. Bunlardan
birisi kısa süreli belleğe aktarılacak bilgilerin seçilmesi, ötekisi de kısa süreli bellekte
düşünceler arasındaki ilişkilerin yapılandırılmasıdır. Ancak, örgütleme staratejilerini
etkili biçimde kullanan öğrenciler, kendi oluşturdukları bilgileri kullanarak
çalışma sürelerini de kısaltırlar.
4.4. Anlamayı İzleme Stratejileri
Anlamayı izleme stratejileri, öğrencilerin kendi öğrenmelerini düzenlemelerine,
yürütmelerine ve denetlemelerine yön veren stratejilerdir. Anlamayı izleme, öğrencilerin
biliş bilgisine sahip olmalarını gerektirir. Bu nedenle, anlamayı izlemede bilişbilgisi
stratejilerinin kullanıldığını söyleyebiliriz.
Bilişbilgisi, bireyin kendi biliş yapısı ve bu yapının nasıl işlediği ile ilgili bilgidir.
Her öğrencinin bilişbilgisi farklıdır. Bilişbilgisine sahip olan bir öğrenci öğrenmelerinde
kendisine şu soruları sorup yanıtlayabilir: “Bu konuyu niçin öğreniyorum?
Öğrenme etkinliği sonunda neleri öğreneceğim? Öğrenmek için nasıl bir yol izlemeliyim?
Konuyu öğrenmek için ne kadar süre yeterli olur? Öğrenip öğrenmediğimi
nasıl denetleyebilirim?...” Daha açık bir deyişle, bilişbilgisi gelişmiş olan bir öğrenci
neyi, nasıl, hangi hızla öğrenebileceğini bilir, kendine uygun öğrenme stratejisini
seçebilir.
Öğrencilerin öğrenmede anlamayı izleme yeterliğine sahip olabilmeleri için başlıca
şu becerileri ya da stratejileri geliştirmeleri gereklidir:
• Sorunları belirleme ve tanımlama
• Dikkatini toplama ve tepkilerini yönlendirme
• Kendini pekiştirme ve değerlendirme
• Hatalarını düzeltme ve çözüm üretme
Biliş: İnsan zihninin dünyayı
ve insanın çevresindeki
olayları anlamak için
yaptığı işlemlerin tümü.
158 Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E
A Ç I K Ö Ğ R E T İ M F A K Ü L T E S İ
Bu stratejiler aynı zamanda öğrencilerin bilişbilgilerinin de gelişmesini sağlar.
4.5. Duyuşsal Stratejiler
Duyuşsal stratejiler, “öğrenmede güdüsel ve duygusal engelleri kaldırmaya yardım
eden” stratejilerdir. Öğrenciler, zaman zaman, dikkati toplayamama, olumsuz
tutumlara sahip olma, sınav kaygısı duyma gibi duyuşsal nitelikli sorunlarla karşılaşırlar.
Bu sorunlar onların öğrenmelerinde güçlükler yaratır ya da onların öğrenmelerini
engeller. Öğrenciler bu engelleri duyuşsal stratejilerden yararlanarak aşabilirler
ve kendileri için öğrenmeyi sağlayıcı koşulları oluşturabilirler.
Öğrencilerin öğrenmede güdüsel ve duygusal engellerini gidermede kullanılan en
önemli duyuşsal stratejileri şöyle açıklayabiliriz:
• Dikkat toplaşımı: Dikkati öğrenilen konu üzerinde yoğunlaştırma.
Dikkat, zihinsel uyanıklık gücünün bir göstergesidir. Öğrencinin etkili öğrenme
için kendini çalıştığı konuya vermesi, çalışmasını gereksiz bölünmeleden
alıkoyması gereklidir. Bunun için öğrenci, çalışma ortamını dikkatini dağıtmayacak
biçimde düzenlemeli, çalışmayı bölücü dış etkenleri ortadan kaldırmalıdır.
• Tutum: Bireyi belli insanlar, nesnelere ve durumlar karşısında belli davranışlar
göstermeye yönelten davranış eğilimleri.
Öğrencinin derse, okula ya da öğrenmeye karşı olumsuz tutumlara sahip olması,
öğrenmesini olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle, olumsuzluğun nedenlerini
ortadan kaldırarak, başarıyı sağlayarak ve özgüven geliştirerek, öğrenci
öğrenme konusunda olumlu tutumlara sahip olmalıdır.
• Güdülenme: Bireyi öğrenmesi için harekete geçiren güç kaynağı.
Güdülenmiş öğrenci, öğrenme sorumluluğu taşır, öğrenmekten tat alır, öğrenmeyi
gerçekleştirmek için sürekli çaba gösterir. Öğrenci, güdülenme düzeyini
düşürmemek için kendisine uygun başarı ölçütleri belirlemeli, bu ölçütlere
ulaşmak için kendini yeterli görmeli, çaba göstermeli ve kendini pekiştirmelidir.
• Kaygı: “Güçlü bir istek ya da dürtünün amacına ulaşamayacak gibi gözüktüğü
durumlarda beliren tedirgin edici durum”.
Kaygı, en çok derslerde ve sınavlarda başarılı olamama durumuyla ilgili olarak
görülür. Aşırı kaygı öğrencinin öğrenmesini engeller, başarı düzeyini düşürür.
Öğrenci, düzenli çalışarak, başarı elde ederek ve özgüven geliştirerek kaygıdan
uzaklaşmalıdır.
Yukarıda saydığımız ve bunların dışında kalan duyuşsal stratejileri öğrencilerin
öğrenmeleri ve uygulamaları kolay değildir. Bunlardan sonuç alınması uzun zaman
ister. Bu nedenle, öğrenciler özellikle başlangıçta bu konuda öğretmenlerinin
yardımına gereksinme duyarlar.
Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E 159
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
Dersleri ve sınavları konusunda aşırı kaygı duyan birkaç öğrencinizle görüşerek
bu kaygılarını gidermek için neler yaptıklarını belirleyiniz.
5. Öğrenme Stratejilerinin Öğretimi
Öğrenciler, başta da belirtildiği gibi, derslerde ders konularının yanısıra nasıl öğreneceklerini
de öğrenme gereksinmesi içindedirler. Üstelik öğrencilerin nasıl öğreneceklerini
bilmeleri ders konularını öğrenmelerine de etki etmektedir. Nasıl öğrenebileceklerini
bilmeden öğrenme çabası içinde olan öğrenciler, ders konularını öğrenmede
güçlüklerle karşılaşmaktadırlar. Bu nedenle, etkili bir öğrenme ve öğretme
için ilköğretimden yükseköğretimin sonuna dek tüm eğitim basamaklarında ders
konularının yanısıra öğrenme stratejilerinin öğretimine yer verilmesi gereği vardır.
Öğrencilerin öğrenme stratejileri ile ilgili şu bilgi ve becerileri kazanmaları gereklidir:
• Öğrenme stratejileri ve özellikleri
Hangi öğrenme stratejileri vardır? Bunların benzerlikleri, farklılıkları nelerdir?
Hangi düzeydeki öğrenciler tarafından kullanılması uygundur?
• Öğrenme stratejilerinin kullanım biçimleri
Öğrenme stratejilerinin her biri nasıl kullanılır ya da uygulanır? Stratejilerden
en üst düzeyde yararlanmak için, uygulama sırasında neler göz önünde bulundurulmalıdır?
• Öğrenme stratejilerinin kullanım yerleri
Her bir öğrenme stratejisi ne tür bilgilerin öğrenilmesinde daha etkilidir?
Hangi öğrenme stratejisinden hangi amaçla yararlanmak daha uygundur?
Öğrenme stratejilerinin açıkladığımız nitelikleriyle öğrencilere öğretilmesinde iki
temel yaklaşım izlenebilir. Bu yaklaşımlardan birisi “doğrudan öğretim”, ötekisi de
“yönlendirmeli öğretim”dir.
Doğrudan öğretimde öğrenme stratejileri, bağımsız öğretim ya da ders konuları
olarak ele alınıp öğretilir. Bu nedenle, doğrudan öğretimde herhangi bir konunun
öğretiminde izlenen aşamalar ve yöntemler uygulanır. Bu amaçla, genellikle okullarda
eğitim programlarında öğrenme stratejilerine bağımsız bir ders olarak yer verilir.
Kimi okullarda da öğrenme stratejileriyle ilgili kısa süreli kurslar düzenlenir.
Yönlendirmeli öğretimde ise, öğrenme stratejileri dersin konularıyla birlikte yeri
geldikçe öğretilir. Bu öğretim yaklaşımında öğretmen öğrenme stratejilerinin öğretiminde
model işlevi görür. Başka bir deyişle, öğretmen bir öğrenme stratejisini tüm
özelliklerine bağlı kalarak olması gerektiği biçimde uygular. Ayrıca öğretmen, stratejiyle
ilgili bilgiler verir, öğrencilere de stratejiyi doğru biçimde uygulama yinelemesi
yaptırır.
160 Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E
A Ç I K Ö Ğ R E T İ M F A K Ü L T E S İ
Sizce, öğrenme stratejilerinin öğretiminde hangi öğretim yaklaşımı daha etkilidir?
Nedenleriyle açıklayınız.
Öğrenme stratejilerinin öğretilmesinde her iki yaklaşımda da öğretmenin işlevi
önemlidir. Bu nedenle, öğretmenlerin öğrenme stratejileri konusunda bilinçli ve
zengin bir dağarcığa sahip olmalarına gerek vardır.
Özet
Bilgi çağını yaşadığımız günümüzde, ilköğretimden yükseköğretimin sonuna dek tüm eğitim
basamaklarındaki okullarda öğrencilerin iki önemli gereksinmesi vardır. Bunlar, öğretim
programlarındaki konuları ve nasıl öğrenileceğini öğrenmektir. Öğretimin bu iki gereksinmeyi
de karşılayabilecek biçimde planlanıp uygulanması gereklidir. Öğrencilerin ikinci
yani öğrenmeyi öğrenme gereksinmeleri, öğretmen tarafından "öğrenmeyi öğretme" etkinlikleriyle
karşılanabilir.
Öğrenmeyi öğretme, öğrenme stilleri ve öğrenme stratejileri olmak üzere iki boyutlu bir süreçtir.
Bu süreçte, öğrencilerin kendi öğrenme stillerini tanımları ve öğrenme stratejilerini
bilip uygulayabilmeleri amaçlanır.
Öğrenme stilleri, öğrencinin öğrenmeyle ilgili eğilimlerini ya da tercihlerini içeren özelliklerdir.
Her öğrencinin kendine özgü öğrenme stili ya da stilleri vardır. Öğrencinin öğrenme
stili, onun öğrenmeyi nasıl algıladığını, çevresiyle nasıl etkileşime girdiğini ve çevresindeki
öğelere nasıl tepkide bulunduğunu gösterir.
Öğrenme stilleri dört alanda toplanarak incelenebilir:
• Çevresel koşullar
• Duyuşsal özellikler
• Sosyal tercihler
• Fiziksel özellikler
Okullarda öğrencilerin öğrenme stilleriyle ilgili bilgiler toplanır. Öğrenciler kendileri öğrenme
etkinliklerinde bulunurlarken, öğretmenler de öğrencileri için öğrenme etkinliği düzenlerlerken
öğrenme stillerini göz önünde bulundururlar.
Öğrenme stratejileri, öğrencilerin kendi kendilerine öğrenmelerini kolaylaştıran tekniklerdir.
Değiştirmeden yazma, satıraltı çizme, zihinsel imge oluşturma, özetleme, üretici not alma,
kümelendirme, bilgi şeması oluşturma, dikkat toplaşımı bunlardan kimileridir. Öğrenciler
bu stratejileri kullanarak öğrenmelerini denetleyip yönlendirebilirler.
Öğrenme stratejileri beş grupta toplanabilir:
• Yineleme stratejileri
• Anlamlandırma stratejileri
• Örgütleme stratejileri
Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E 161
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
• Anlamayı izleme stratejileri
• Duyuşsal stratejiler
Okullarda öğrenme stratejileri iki temel yaklaşımla öğretilebilir. Bunlardan birisi doğrudan
öğretim, ötekisi de yönlendirmeli öğretimdir. Doğrudan öğretimde, öğrenme stratejileri bağımsız
bir dersin ya da özel olarak düzenlenen bir kursun konuları biçiminde ele alınarak öğretilir.
Yönlendirmeli öğretimde ise, öğrenme stratejileri derslerde yeri geldikçe ders konularıyla
birlikte öğretilir. Bu yaklaşımda öğrenciler stratejileri model işlevi gören öğretmenleri
gibi yugulayarak öğrenirler.
Değerlendirme Soruları
Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz.
1. Aşağıdakilerden hangisi öğrenme stillerini oluşturan sosyal tercihlerle ilişkilidir?
A. Öğrencinin arkadaşıyla değil, annesiyle çalışması
B. Öğrencinin öğrenme sırasında müzik dinlemesi
C. Öğrencinin öğrenmede ilke ve kurallara uyması
D. Öğrencinin öğleden sonraları çalışması
E. Öğrencinin kalabalık olmayan ortamda çalışması
2. Öğretmenlerin aşağıdakilerin hangisinde öğrencilerin öğrenme stillerini göz
önünde bulundurmaları gerekmez?
A. Öğretimi planlamada
B. Eğitim ortamlarını düzenlemede
C. Çalışma kümelerini oluşturmada
D. Çalışma önerileri sunmada
E. Başarı değerlendirmede
3. Aşağıdakilerden hangisi öğrenme stratejilerinin özelliklerinden biridir?
A. Bireylere özgü olma
B. Bireyin sosyal tercihini belirtme
C. Öğrenme konusuna göre değişme
D. Kişilik özelliğine uyma
E. Öğrenmeye elverişli olmama
4. Öğrenme gerecindeki kimi bölümleri aynı sözcükleri kullanarak not tutma,
hangi öğrenme stratejisi grubuna girer?
A. Yineleme startejileri
B. Anlamlandırma stratejileri
C. Örgütleme stratejileri
D. Anlamayı izleme stratejileri
E. Duyuşsal stratejiler
162 Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E
A Ç I K Ö Ğ R E T İ M F A K Ü L T E S İ
5. Bir okulun örgüt yapısı ile ilgili bilgileri şekil çizerek öğrenmek için aşağıdaki
stratejilerden hangisi kullanılabilir?
A. Kümelendirme
B. Bilgi şeması oluşturma
C. Benzetim yaratma
D. Çizelgeleştirme
E. Zihinsel imge oluşturma
Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz.
6. Aynı çevrede ve aynı koşullarda yetişen iki kardeş her zaman aynı öğrenme
stillerine sahip olurlar.
7. Öğrenciler öğrenmede kişilik özelliklerine uyan stratejileri kullanırlar.
8. Okuluyla ilgili olumsuz düşünce ve duygulara sahip olan, derslerinden
sürekli yakınan bir öğrenci, bu durumdan tutum stratejisinden yararlanarak
kurtulabilir.
9. Öğrenciler, yineleme stratejilerini 6-7 yaşlarından başlayarak, öğretilmeye
gerek kalmaksızın, kendiliklerinden kullanabilirler.
10. Yönlendirmeli öğretim yaklaşımıyla, bir öğretmen öğrenme stratejilerini
temel ders konularıyla birlikte uygulamalı olarak öğretir.
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar
Babadoğan, Cem. “Öğrenme Stilleri ve Stratejileri Arasındaki İlişki”, 1. Eğitim Bilimleri
Kongresi: Bildiriler. Adana: Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi,
1994, ss. 1056-1065.
Brown, H. Douglas. “Styles and Strategies”, Principles of Language Learning and
Teaching. Third Edition. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall Regents, 1994,
ss. 103-133.
Demirel, Özcan ve Kamile Ün. Eğitim Terimleri. Ankara: 1987.
Dunn, Rita, Jefery S. Beudury ve Angela Klavas. “Öğrenme Stilleriyle İlgili Araştırmaların
Taraması”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi.
Çeviren: Cem Babadoğan. 24,2: 603-619, 1991.
Enç, Mithat. Ruhbilim Terimleri Sözlüğü. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu,
1980.
Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E 163
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ
Erden, Münire ve Yasemin Akman. Eğitim Psikolojisi: Gelişim-Öğrenme-Öğretme.
2. Baskı. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 1995.
Fidan, Nurettin. Okulda Öğrenme ve Öğretme. Ankara: 1986.
Özer, Bekir. Öğretmen Adaylarının Etkili Öğrenme ve Ders Çalışmadaki Yeterliliği.
Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1993.
Senemoğlu, Nuray. Gelişim Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara:
1997.
Shaughnessy, Michael F. "An Interview with Rita Dunn about Learning Styles", The
Clearing House. 71,3: 141-145, Jan/Feb 1998.
Türkoğlu, Adil, Ahmet Doğanay ve Ali Yıldırım. Ders Çalışma Becerileri. Adana:
Baki Kitabevi, 1996.
Uluğ, Feyzi. Okulda Başarı: Etkili Öğrenme ve Ders Çalışma Yöntemleri. 2. Basım.
İstanbul: Remzi Kitabevi, 1991.
Ülgen, Gülten. Eğitim Psikolojisi: Birey ve Öğrenme. Ankara: Bilim Yayınları,
1995.
Weinstein, Claire E., D. Scott Ridney, Tove Dahl ve E. Sue Weber. "Etkili Öğrenme
İçin Strateji Geliştirmede Öğrencilere Yardım", Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Dergisi. Çeviren: Dilek Gözütok. 23,2: 687-692, 1990.
Weinstein, Claire E. ve Richard E. Mayer. "The Teaching of Learning Strategies",
Handbook of Research Teaching. 3rd Edition. Editör: M.C. Wittrock. New
York: Macmillan Company, 1986, ss. 315-327.
164 Ö Ğ R E N M E Y İ Ö Ğ R E T M E